نام استان از دو واژه تشکیل شده است. «سیستان» تغییریافته‌ی «سجستان» یا «سکستان» به معنی «سرزمین قوم سکا» و «بلوچستان» نیز مربوط به «محل سکونت قوم بلوچ» است. قوم سکا در حدود قرن ۲ پیش از میلاد، در منطقه‌ی فعلی سیستان ساکن بودند. از بلوچستان در اسناد تاریخی قدیمی به اسم «مکا» یاد می‌شده است. همچنین در گذشته، سیستان با نام «نیمروز» خوانده می‌شده است.

آب و هوای این استان گرم و خشک است. از طرفی نوسانات و اختلاف دمای بسیار در ساعت‌های شبانه‌روز از دیگر ویژگی‌های جوی این استان است. میانگین دمای این منطقه در روزهای سرد سال ۹ درجه و در روزهای گرم سال ۳۸ درجه اندازه‌گیری شده است. با توجه به موقعیت این استان، بادهای شدید موسمی، طوفان شن و رگبارهای سیل‌آسا از دیگر مشخصه‌های منطقه در طول سال است.

چابهار به‌عنوان بندر آزاد و یکی از پایگاه‌های مهم اقتصادی، جنوبی‌ترین شهر استان محسوب می‌شود که در نزدیکی بندر «تیس»، بندری قدیمی و حائز اهمیت در قرن‌های دور، قرار دارد. بندر چابهار تنها بندر اقیانوسی ایران است و آسانترین و بهترین راه دسترسی کشورهای آسیای میانه به آبهای آزاد است.

مساحت جنگل‌های استان سیستان و بلوچستان در حدود یک میلیون هکتار است که عمدتا به‌صورت نیمه متراکم و کم تراکم هستند. از طرف دیگر بیش از ۶ میلیون هکتار از سطح استان را بیابان و شنزار در بر گرفته است. در استان بیش از ۱۲۰۰ گونه‌ی گیاهی مختلف وجود دارد که از این میان ۷۰ گونه‌ی آن از ارزش‌های دارویی و صنعتی بهره می‌برند. برای این تعداد می‌توان به کهور، کنار، بنه و گز روغن اشاره داشت.

از ارتفاعات مهم این منطقه می‌توان به کوه آتشفشانی تفتان با ۴۰۴۲ متر، بزمان با ۳۴۹۷ متر و کوه خواجه با ۹۰۰ متر اشاره کرد. رودخانه‌های مهم استان نیز عبارت‌اند از رودخانه هیرمند، رودخانه بمپور، رودخانه سرباز و رودخانه باهوکلات که همگی از شاهرگ‌های حیاتی منطقه محسوب می‌شوند .دریاچه هامون با مساحت ۴ هزار کیلومتر مربع در استان قرار دارد. این دریاچه با میانگین عمق ۵ متر بزرگ‌ترین دریاچه‌ی آب شیرین کشور به شمار می‌رود. هامون از جهات متعددی مانند تامین بخشی از آب شیرین منطقه، صید ماهی و همچنین نیزارهای پیرامونش از اهمیت بسیاری برای ساکنین برخوردار است.

از مشخصه‌های دیگر این استان می‌توان از معادن آن نام برد که شاخص‌ترین معادن این استان، شامل مس، کرومیت، منگنز، سنگ مرمر و سنگ آهک است.

شهرستان زاهدان

 با وسعت  30716 کیلومتر مربع  معادل 17 درصد از مساحت  استان را به خود اختصاص داده است. شهرستان زاهدان از شمال به شهرستان هامون و کویر لوت از شرق به کشور پاکستان از غرب به استان کرمان و از جنوب به شهرستان خاش محدود می شود.  شهرستان زاهدان براساس آمار سرشماری سال 95 دارای 168,480 نفر جمعیت می باشد.

شهرستان ایرانشهر

شهرستان ایرانشهر در قسمت مرکزی استان سیستان و بلوچستان واقع شده است. از شمال و شمال شرقی با شهرستان های زاهدان و خاش، از جنوب شرق با شهرستان مهرستان، از جنوب با شهرستان نیکشهر و سرباز، از غرب  و جنوب غربی با شهرستان دلگان و از شمال غربی با استان کرمان همسایه است. شهرستان ایرانشهر با 254314 نفر جمعیت 16648 کیلومتر مربع وسعت دارد. فاصله تا مرکز استان 345 کیلومتر مربع (تا زاهدان) و فاصله آن تا پایتخت 1975 کیلومتر (تا تهران ) می باشد.

شهرستان زابل

شهرستان زابل با مساحت 344 کیلومترمربع در ضلع شمال شرقی استان سیستان و بلوچستان با مختصات جغرافیایی 31 درجه و 2 دقیقه عرض شمالی و 61 درجه و 39 دقیقه طول شرقی قرار گرفته است. شهرستان زابل از شمال به شهرستان نیمروز،از شرق به شهرستان هیرمند واز جنوب به شهرستان های هامون و زهک و از غرب به شهرستان هامون محدود می شود. فاصله مرکز شهرستان تا مرکز استان  207 کیلومتر است. شهرستان زابل بعنوان مرکز سیستان دارای 165666 نفر جمعیت و دو شهر زابل و بنجارمی باشد. مسافت شهرستان زابل تا تهران  1548 کیلومتر و ارتفاع از سطح دریا480 متر می باشد

شهرستان چابهار

شهرستان چابهار در منتهى الیه جنوب شرقی ایران در کنار آبهاى گرم عمان ، در 60 درجه و 37دقیقه طول شرقى و 25 درجه و 17 دقیقه عرض شمالى واقع شده است. از شمال به شهرستان هاى ایرانشهر و نیکشهر از جنوب به دریاى عمان از شرق به پاکستان و از غرب به استان هاى کرمان و هرمزگان محدود می شود. مساحت شهرستان چابهار حدود 7719 کیلومتر مربع ، ارتفاع این شهرستان از سطح دریا 7 متر و داراى 130 کیلومتر مرز خاکی  و حدود 115 کیلومتر مرز آبى در دریاى عمان می ‏باشد.  جمعیت شهرستان چابهار 283204 نفر و دارای 3 شهر چابهار ،پلان و نگور  و 3 بخش شامل بخشهای مرکزی ، دشتیاری و پلان  و همچنین 6 دهستان می باشد.

فاصله هوائى شهرستان چابهار تا تهران 1456 کیلومتر و فاصله زمینى از طریق جاده ایرانشهر- کرمان1961کیلومتر است. فاصله بندر چابهار تا مرکز استان 721 کیلومتر  مى باشد.این بندر از لحاظ عرض جغرافیایی هم عرض بندر میامی آمریکا  است و متوسط دما در شهرستان چابهار  23 درجه و میانگین آن 34 درجه است.

شهرستان سراوان

موقعیت جغرافیایی شهرستان سراوان در نقشه، 62 درجه و 20 دقیقه طول جغرافیایی و 27 درجه و 22 دقیقه عرض جغرافیایی می باشد. ارتفاع این شهرستان از سطح دریا 1165 متر و مسافت آن تا تهران 1906 کیلومتر است. شهرستان سراوان با جمعیت 191661 نفر و مساحت  13274 کیلومتر مربع دارای 5 شهر سیرکان، جالق سراوان، گشت و محمدی و 9 دهستان بنام های گشت، حومه، ناهوک، جالق، کله گان، کوهک و اسفندک، کشتگان، بم پشت می باشد.

شهرستان خاش

شهرستان خاش در دامنه جنوبی قله تفتان بین طول های 60 درجه و 5 دقیقه تا 62 درجه و 45 دقیقه شرقی و عرض های جغرافیایی 27 درجه و 50 دقیقه تا 28 درجه و 45 دقیقه شمالی واقع گردیده است. این شهرستان از شمال به شهرستان زاهدان، غرب و جنوب غرب به شهرستان ایرانشهر از جنوب به شهرستان سراوان و از شرق به کشور پاکستان محدود میگردد. شهرستان خاش با 173821 نفر جمعیت دارای دو شهر خاش و نوک آباد، 3 بخش و 11 دهستان و مساحتی بالغ بر 19376 کیلومتر مربع میباشد.

شهرستان نیکشهر

شهرستان نیکشهر با وسعت 13530 کیلومتر مربع معادل 7 درصد از مساحت استان را به خود اختصاص داده است. این شهرستان با موقعیت جغرافیایی 60 درجه و 13 دقیقه طول شرقی و 26 درجه و 13 دقیقه عرض شمالی از شمال به شهرستانهای ایرانشهر و دلگان، از شرق به شهرستان قصرقند، از غرب به شهرستان فنوج و استان هرمزگان و از جنوب به شهرستانهای کنارک و چابهار محدود شده است. این شهرستان دارای 3 مرکز شهری به نام های نیکشهر، اسپکه و بنت و تعداد 4 بخش به اسامی مرکزی، لاشار ، بنت و آهوران و تعداد 11دهستان و 395 روستا می باشد.

شهرستان کنارک

شهرستان کنارک در نقشه  از شمال به شهرستان نیکشهر، از جنوب به دریای عمان ،از شرق به شهرستان چابهار ازغرب به استان هرمزگان محدود می شود. مساحت این شهرستان  8969 کیلومتر مربع  و مسافت تا تهران 1793 کیلومتر می باشد. شهرستان کنارک  با 98212 نفر جمعیت دارای دو شهر زرآباد و کنارک ، 2 بخش و  4 دهستان می باشد و مردم به زبان بلوچی با گویش مکرانی صحبت می کنند

شهرستان زهک

شهرستان زهک در شمال استان سیستان و بلوچستان قرار دارد. موقعیت جغرافیایی این شهرستان در نقشه 8944 .30 درجه شمالی و 7067. 61 درجه شرقی می باشد. شهرستان زهک با جمعیت 74896 نفر و  مساحت 802 کیلومتر مربع دارای دو بخش مرکزی و جزینک و 4 دهستان زهک,خواجه احمد جزینک و خمک و همچنین دارای 203 آبادی است. 

شهرستان هیرمند

شهرستان هیرمند با مساحت 1012 کیلومتر مربع و جمعیتی بالغ بر 63979 نفر در شمال استان سیستان وبلوچستان واقع گردیده و با شهرستانهای زابل ، زهک ونیمروز از غرب وکشور افغانستان ازشرق همجوار می باشد . مرکز این شهرستان ، شهر دوست محمد است  به علت واقع شدن در دشت سیستان دارای اقلیمی  گرم خشک با بادهای 120 روزه وفاقد کوهستان  است شهرستان هیرمند دارای 2 بخش مرکزی وقرقری و5 دهستان است فاصله مرکز شهرستان از تهران 1500 کیلومتر واز مرکز استان 250 کیلومتر می باشد

شهرستان سرباز

شهرستان سرباز به مرکزیت شهرسرباز  در جنوب شرقی  استان سیستان وبلوچستان واقع است. این شهرستان از شمال به شهرستان مهرستان وایرانشهر ، از طرف شرق به بخش آشار و از طرف  جنوب به شهرستان راسک واز غرب به  شهرستان قصرقند محدود می گردد. که دارای 6335کیلومتر مربع وسعت تراکم جمعیت 14 نفر در کیلومتر می باشد. این شهرستان ازیک شهر سرباز و دارای چهار بخش مرکزی ،کیشکور ،مینان ونسکند  ،8 دهستان و444 پارچه آبادی تشکیل شده و بیش از91000نفر جمعیت را در خود جای داده است که 2020نفر ساکن در نقاط شهری و 88980 نفر در نقاط روستایی زندگی می کنند و  فاصله  مرکز شهرستان تا مرکز استان 429 کیلومتر و فاصله آن  تا پایتخت 1621 کیلومتر میباشد.

شهرستان سیب و سوران

شهرستان سیب و سوران با وسعت 6780 کیلومتر مربع معادل 6.3 درصد مساحت استان را به خود اختصاص داده است. شهرستان سیب و سوران از شمال به سراوان و از جنوب به مهرستان و از شرق به سراوان و پاکستان و از غرب به خاش منتهی می شود. مختصات جغرافیایی شهرستان سیب و سوران در نقشه 62 درجه و 5 دقیقه طول شرقی و 27 درجه و 14 دقیقه عرض شمالی می باشد.  این شهرستان با 85095 نفر جمعیت دارای دو مرکز شهری شامل سوران و هیدوچ و  چهار دهستان (پسکوه، سیب و سوران، هیدوچ و کنت)  می باشد.  مسافت این شهرستان تا تهران 1950 کیلومتر  و ارتفاع آن از سطح دریا 1131 متر      می باشد.

شهرستان دشتیاری

شهرستان دشتیاری در منتهی الیه جنوب شرقی ایران قرار گرفته است. از نظر موقعیت مختصات جغرافیایی، شهرستان دشتیاری در 25 درجه و4  دقیقه تا 26 درجه و 6 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی 60 درجه و 55 دقیقه تا 61 درجه و 54 دقیقه شرقی واقع است. این بخش با مدارراس السرطان تنها یک درجه و 37 دقیقه فاصله دارد که قرار داشتن در چنین موقعیتی، شرایط خاص جغرافیایی و اقلیمی بویژه بالا بودن درجه حرارت و میزان کم نزولات آسمانی را به­وجود آورده است.  شهرستان دشتیاری از طرف شمال به شهرستان سربازو راسک، از غرب به بخش پلان و بخش مرکزی شهرستان چابهار، از شرق به کشور پاکستان و از جنوب به آب­های آزاد دریای عمان ختم می­شود. به­طوری که 85 کیلومتر خط ساحلی با دریای عمان و 132 کیلومتر مرز خشکی با پاکستان دارد به  این ترتیب امکان دسترسی به آب­های آزاد از این طریق برای  بخش دشتیاری جایگاه ویژه­ایی را به وجود آورده است.  مساحت منطقه دشتیاری حدود 6000  کیلومتر مربع است. شهرستان دشتیاری طبق آخرین سرشماری سال 1395 کشور دارای جمعیتی بالغ بر 79911 نفر و دارای  18079 خانوار می­باشد. شهرستان دشتیاری  دارای یک شهر، شهرنگور و دو بخش، بخش مرکزی به مرکزیت شهر نگور و بخش باهوکلات به مرکزیت دمپگ و چهار دهستان(دهستان نگور، سندمیرثوبان،درگس و باهوکلات) می­باشد.

شهرستان بمپور

شهر بمپور مرکز شهرستان بمپور حدود ۲۲ کیلومتری مغرب شهر ایرانشهر، در ارتفاع ۳۶۰ متری واقع است . فاصلة آن تا جزموریان در مغرب به حدود پنجاه کیلومتر می رسد. از طریق ایرانشهر با دریای عمان ارتباط دارد. فاصله ایرانشهر تا بندر چابهار در جنوب ۳۷۱ کیلومتر است .

شهرستان مهرستان

موقعیت جغرافیایی شهرستان مهرستان در نقشه 61.42  طول جغرافیایی و 27.18 عرض جغرافیایی است.   شهرستان مهرستان با 70579 نفر جمعیت و 6419 کیلومتر مربع مساحت دارای  2 شهر زابلی و آشار ، 2 بخش و 4 دهستان است. مسافت تا تهران  1950 کیلومتر و ارتفاع از سطح دریا  1264 متر است. آب و هوای این شهرستان  نیمه خشک و معتدل گرم است .

شهرستان دلگان

شهرستان دلگان در جنوب غربی استان از شمال و شرق به شهرستان ایرانشهر از جنوب به شهرستان نیکشهر و غرب به شهرستان رودبار استان کرمان منتهی میگردد.  این شهرستان با 67857 نفر جمعیت و مساحت 11534 کیلومتر مربع شامل 2 شهر چگرد و گلمورتی ، 2 بخش جلگه چاه هاشم و مرکزی و  5 دهستان( دلگان، هودیان ، جلگه چاه هاشم ، گنبد علوی ، چاه علی) می باشد.

شهرستان فنوج

فنوج در جنوب غربی بلوچستان و 200 کیلومتری جنوب شهرستان ایرانشهر و 550 کیلومتری مرکز استان (زاهدان) و 1775 کیلومتری مرکز کشور (تهران)قرار دارد و از غرب به استان کرمان منتهی می شود ،در طول 95 درجه و 38 دقیقه طول شرقی و 26 درجه و 35 دقیقه عرض شمالی واقع گردیده و ارتفاع آن از سطح دریا 185 متر می باشد. شهرستان فنوج با 49161 نفر جمعیت و وسعت 4084 کیلومترمربع معادل 1/4 درصد مساحت استان را به خود اختصاص داده است.

شهرستان راسک

شهرستان راسک در جنوب استان سیستان وبلوچستان واقع است. این شهرستان از شمال به شهرستان سراوان وایرانشهر واز طرف شرق به کشور پاکستان با حدود 120 کیلومتر خشکی ،از جنوب به شهرستان چابهار واز غرب به نیکشهر محدود می گردد. که دارای 10568 کیلومتر مربع وسعت  و 186165 نفر جمعیت می باشد. این شهرستان از چهار شهر راسک ،سرباز ، پیشین و پارود و دارای چهار بخش مرکزی ،سرباز ،پیشین و پارود می باشد.

شهرستان هامون

شهرستان هامون در شمال استان سیستان و بلوچستان واقع گردیده است. این شهرستان از شرق با شهرستان زهک ، از شمال با شهرستان های زابل و نیمروز ، از غرب نیز با بخشی از حوزه شهرستان نیمروز و از جنوب به شهرستان زاهدان و کشور افغانستان (110 کیلومتر مرز) همجوار است. مسافت شهرستان هامون تا تهران  1754 کیلومتر و ارتفاع از سطح دریا 480 متر می باشد.  این شهرستان با 41017 نفر جمعیت و 4987 کیلومتر مربع مساحت دارای 4 دهستان بنام های محمدآباد ، لوتک ، تیمورآباد و کوه خواجه می باشد.

شهرستان نیمروز

شهرستان نیمروز از شمال و شمال غربی با کشور افغانستان و خراسان جنوبی (شهرستان نهبندان) و از جنوب با شهرستان زابل و هامون و از شرق با شهرستان هیرمند و از غرب با شهرستان زاهدان و نهبندان هم مرز می باشد و در شمال دشت سیستان واقع گردیده است. این شهرستان 489 متر  از سطح دریا ارتفاع داشته و  1823 کیلومتر تا تهران فاصله دارد.

شهرستان نیمروز با 48471 نفر جمعیت 9714 کیلومتر مربع وسعت دارد که بیش از نیمی از وسعت حوزه سیستان را شامل میشود. این شهرستان دارای چهاردهستان میباشد. در بخش مرکزی دهستان ادیمی و دهستان بزی واقع گردیده و بخش صابری شامل دهستان قائم آباد و دهستان سفیدآبه می باشد. 

شهرستان قصرقند

شهرستان قصرقند در محدوده 60 درجه و 18 دقیقه تا 61 درجه و 19 دقیقه طول شرقی و 25 درجه و 42 دقیقه تا 26 درجه و 32 دقیقه عرض شمالی در جنوب بلوچستان ایران قرار دارد. ارتفاع شهرستان از سطح آبهای آزاد دنیا 503 متر ، مساحت آن 5395 کیلومتر مربع و جمعیت شهرستان 61076 نفر می باشد.

شهرستان تفتان

شهرستان تفتان باوسعت 9400 کیلومترمربع معادل 5 درصد مساحت کل استان را به خود اختصاص داده است. این شهرستان از شمال به بخش کورین زاهدان، غرب و جنوب غربی بخش بزمان شهرستان ایرانشهر، ازجنوب و جنوب شرقی به شهرستان خاش و شمال شرقی شهرستان میرجاوه  منتهی می شود. مختصات جغرافیایی شهرستان تفتان درنقشه با طول جغرافیایی 60درجه و 45دقیقه وعرض جغرافیایی 28درجه و 22دقیقه می باشد.دارای سه بخش : بخش مرکزی ، بخش گوهرکوه و بخش نازیل می باشد. همچنین ارتفاع این شهرستان از سطح دریا1400مترمی باشد ومیانگین دمایی:متوسط دمایی شهرستان تفتان 18درجه و میانگین آن 36درجه است. دارای دو اقلیم متفاوت حوزه دهستان تفتان جنوبی و ماحول آن با آب و هوای کوهستانی،سرد و نیمه خشک واقع در موقعیت شرقی و شمال شرقی-سایر نقاط دارای آب و هوای گرم و نیمه خشک در پهنه دشتی و موقعیت شمالی –جنوبی و غربی است همچنین فاصله زمینی تا تهران  1607کیلومتر ومدت زمان این سفر 15ساعت و 32دقیقه همچنین فاصله تا مرکز استان 130کیلومترمی باشد.

شهرستان گلشن

شهرستان گلشن یکی از شهرستان های استان سیستان و بلوچستان ایران است.مرکز این شهرستان، شهر جالق است. شهرستان گلشن از شمال به شهرستان خاش، از جنوب تا غرب با شهرستان سراوان همسایه و از شرق هم مرز با پاکستان است.بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۱۸٬۰۹۸ نفر (در ۳٬۵۶۶ خانوار) بوده‌است.

شهرستان لاشار

لاشار دارای 3 دهستان به نام های لاشار شمالی، لاشار جنوبی و چانف است. ارتفاع آن 786 متر از سطح دریا و جمعیتش 46000 نفر می باشد که بیش از 7000 نفر آن در شهر اسپکه ساکن هستند.

شهرستان میرجاوه

شهرستان میرجاوه در شرق استان سیستان و بلوچستان واقع شده است و بیش از 350 کیلومتر با کشور پاکستان هم مرز است . این شهرستان از شمال شرق ، شرق و جنوب شرق به کشور پاکستان و از شمال و غرب با شهرستان زاهدان و در جنوب و جنوب غرب با شهرستان خاش ارتباط دارد . این شهرستان در 29 درجه و 1 دقیقه و 4.9 ثانیه عرض و 61 درجه و 27 دقیقه و 2.2 ثانیه طول جغرافیایی و با ارتفاع 858 متر از سطح دریا واقع شده است . مسافت مرکز شهرستان میرجاوه تا مرکز کشور حدود 1900 کیلومتر می باشد. مساحت این شهرستان 6054 کیلومتر مربع و دارای 45357 نفر جمعیت می باشد و دارای سه بخش  لادیز ، ریگ ملک و مرکزی  است.

شهرستان زرآباد

شهر زرآباد در سال ۱۳۸۷ با ادغام روستای جهلو و روستای زرآباد ایجاد گردید. بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵، جمعیت شهر زرآباد برابر با ۴٬۰۰۳ نفر(۸۷۶ خانوار) بوده‌است.